Nguyên nhân trầm cảm ở học sinh THPT và cách hỗ trợ từ gia đình, nhà trường | Safe and Sound
Trầm cảm đang trở thành một vấn đề đáng lo ngại ở lứa tuổi học sinh trung học phổ thông (THPT) – giai đoạn chuyển giao giữa tuổi thiếu niên và người trưởng thành. Những áp lực vô hình từ học tập, mối quan hệ, thay đổi tâm sinh lý... có thể khiến học sinh rơi vào trạng thái lo âu, buồn bã kéo dài mà không biết cách giải tỏa. Nếu không được nhận diện và hỗ trợ kịp thời từ gia đình, nhà trường và chuyên gia tâm lý, tình trạng trầm cảm có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.
Phí Thuỳ Linh | Cử nhân y tế công cộng – Ứng dụng chăm sóc sức khoẻ tinh thần Safe and Sound
Viện Ứng Dụng Công Nghệ Y Tế
1. Nguyên nhân trầm cảm ở học sinh THPT
1.1. Áp lực học tập và kỳ vọng quá mức
Ảnh 1: Áp lực học tập là một trong những nguyên nhân dẫn đến trầm cảm ở học sinh
Một trong những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến trầm cảm ở học sinh THPT là áp lực học hành và thi cử. Đây là giai đoạn chuẩn bị cho kỳ thi đại học – cánh cửa được xem là "định đoạt tương lai". Học sinh phải chạy đua với điểm số, bài kiểm tra, học thêm, học chính... trong khi vẫn phải đạt thành tích cao để làm hài lòng gia đình, giáo viên và chính bản thân.
Theo chuyên gia tâm lý, không ít học sinh chia sẻ cảm giác "không được phép thất bại", sống trong sự lo lắng thường trực rằng nếu điểm thấp sẽ bị trách móc, so sánh hoặc tự cảm thấy bản thân vô dụng.
1.2. Mâu thuẫn trong các mối quan hệ
Quan hệ bạn bè không suôn sẻ, bị bắt nạt học đường, hoặc cảm giác bị cô lập cũng là nguyên nhân gây tổn thương tâm lý. Những mâu thuẫn với bạn bè, người yêu tuổi học trò hoặc cảm giác không được nhóm bạn chấp nhận dễ khiến học sinh thấy mình bị bỏ rơi, mất kết nối, dẫn đến trầm cảm.
Ngoài ra, các chuyên gia tâm lý cho rằng, những mâu thuẫn trong gia đình như bố mẹ ly hôn, bất hòa, bạo lực gia đình, hoặc cha mẹ quá bận rộn, thiếu lắng nghe con cái cũng có thể khiến học sinh rơi vào trạng thái buồn chán, cô đơn kéo dài.
1.3. Thay đổi sinh lý và hormone tuổi dậy thì
Ở độ tuổi THPT, học sinh trải qua nhiều thay đổi về mặt sinh lý, nội tiết tố và cảm xúc. Hormone thay đổi khiến các em dễ bị kích thích, lo âu, hoặc có cảm xúc thất thường. Nếu không hiểu rõ điều này và không được hướng dẫn cách điều chỉnh, học sinh có thể trở nên tự ti, hay nổi nóng, dễ cảm thấy mệt mỏi về tinh thần.
Các chuyên gia tâm lý khuyến nghị rằng cha mẹ và thầy cô cần được trang bị kiến thức về tâm sinh lý tuổi dậy thì để hiểu và đồng hành cùng học sinh hiệu quả hơn.
1.4. Áp lực từ mạng xã hội và so sánh bản thân
Mạng xã hội tuy giúp kết nối và giải trí nhưng cũng là nguyên nhân khiến học sinh dễ rơi vào trầm cảm. Việc thường xuyên nhìn thấy hình ảnh bạn bè vui vẻ, xinh đẹp, thành công có thể khiến học sinh cảm thấy bản thân kém cỏi, thua kém, tự ti.
Bên cạnh đó, chuyên gia tâm lý cảnh báo rằng việc bị "body shaming", bình luận tiêu cực hoặc bị lan truyền thông tin sai lệch trên mạng xã hội cũng ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý học sinh.
1.5. Yếu tố di truyền và tiền sử rối loạn tâm lý
Trong một số trường hợp, trầm cảm có liên quan đến yếu tố di truyền hoặc học sinh có tiền sử rối loạn lo âu, mất ngủ, trầm cảm từ nhỏ. Nếu không được can thiệp từ sớm bởi các chuyên gia tâm lý, các biểu hiện này có thể phát triển mạnh hơn khi bước vào tuổi dậy thì và giai đoạn THPT.
2. Dấu hiệu nhận biết trầm cảm ở học sinh THPT
Ảnh 2: Nhận biết sớm dấu hiệu trầm cảm ở trẻ đóng vai trò rất quan trọng
Việc nhận diện sớm dấu hiệu trầm cảm có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ kịp thời cho học sinh. Một số biểu hiện phổ biến bao gồm:
- Buồn bã, u sầu kéo dài trong nhiều ngày, thậm chí hàng tuần.
- Mất hứng thú với những hoạt động từng yêu thích.
- Thay đổi rõ rệt trong giấc ngủ: mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều.
- Suy giảm kết quả học tập, mất tập trung.
- Tự ti, cảm giác vô dụng, hay đổ lỗi cho bản thân.
- Tránh giao tiếp, thu mình, không muốn đến trường.
- Có những suy nghĩ tiêu cực về cái chết, đôi khi biểu hiện bằng lời nói hoặc hành vi gây hại cho bản thân.
Nếu phát hiện những dấu hiệu trên kéo dài hơn 2 tuần, gia đình và nhà trường cần có sự phối hợp để hỗ trợ đưa học sinh đi thăm khám và tư vấn với chuyên gia tâm lý để có định hướng can thiệp phù hợp.
3. Cách hỗ trợ từ gia đình
3.1. Tạo môi trường gia đình ấm áp và thấu hiểu
Cha mẹ đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ con vượt qua trầm cảm. Hãy lắng nghe con với tâm thế không phán xét. Đôi khi điều con cần không phải là lời khuyên, mà chỉ là một người biết lắng nghe và thấu cảm.
Cha mẹ cũng cần học cách quan sát tâm trạng con qua hành vi hằng ngày như: nét mặt, sự thay đổi trong sinh hoạt, ăn uống, ngủ nghỉ… để kịp thời nhận ra những dấu hiệu bất thường.
3.2. Tránh gây áp lực quá mức
Thay vì tạo áp lực thành tích, hãy khuyến khích con học tập theo năng lực, hướng dẫn cách lập kế hoạch học tập hiệu quả. Theo lời khuyên của chuyên gia tâm lý, cha mẹ nên ghi nhận nỗ lực của con thay vì chỉ quan tâm đến kết quả. Điều này giúp trẻ cảm thấy được công nhận, giảm bớt cảm giác thất vọng và tự ti.
3.3. Đồng hành trong các hoạt động ngoài học tập
Khuyến khích con tham gia thể thao, hoạt động xã hội, nghệ thuật... để tăng sự kết nối, cải thiện sức khỏe tâm thần. Gia đình nên có những hoạt động chung như nấu ăn, đi chơi, xem phim cuối tuần để tăng gắn kết và tạo không gian cho con được chia sẻ. Các chuyên gia tâm lý cho rằng đây là phương pháp giúp trẻ giải toả áp lực.
3.4. Tìm đến sự hỗ trợ chuyên môn
Khi các biểu hiện trầm cảm nghiêm trọng và kéo dài, cha mẹ nên đưa con đến gặp chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần để được chẩn đoán và can thiệp phù hợp. Việc điều trị sớm giúp cải thiện đáng kể tình trạng sức khỏe tâm thần của học sinh.
4. Cách hỗ trợ từ nhà trường
4.1. Xây dựng môi trường học đường an toàn và thân thiện
Nhà trường cần tạo ra không gian học tập không chỉ nghiêm túc mà còn thân thiện, giúp học sinh cảm thấy được tôn trọng, không bị phân biệt đối xử. Việc có chính sách phòng chống bạo lực học đường, bắt nạt, cùng các chương trình hỗ trợ tâm lý cùng chuyên gia tâm lý học đường sẽ là điểm tựa cho học sinh.
4.2. Bồi dưỡng giáo viên kỹ năng nhận diện và hỗ trợ học sinh
Giáo viên là người gần gũi với học sinh nhiều nhất, do đó cần được trang bị kiến thức và kỹ năng để phát hiện sớm biểu hiện của các vấn đề tâm lý. Khi nhận thấy học sinh có biểu hiện bất thường, giáo viên nên trao đổi với gia đình và chuyên gia tâm lý học đường để có hướng hỗ trợ phù hợp.
4.3. Tăng cường vai trò của chuyên viên tâm lý học đường
Mỗi trường học nên có ít nhất một chuyên viên tâm lý có chuyên môn để tư vấn, trò chuyện, hỗ trợ học sinh khi cần. Các buổi tư vấn tâm lý định kỳ, hoạt động giáo dục kỹ năng sống, kiểm tra sức khỏe tâm thần... cần được triển khai thường xuyên.
4.4. Đa dạng hóa hoạt động ngoại khóa
Nhà trường cần tổ chức các câu lạc bộ, hoạt động ngoài giờ như sân chơi âm nhạc, thể thao, kịch nghệ, trại kỹ năng... để giúp học sinh phát triển toàn diện, giảm áp lực học tập và có cơ hội khám phá bản thân, chuyên gia tâm lý chia sẻ.
Trầm cảm ở học sinh THPT là một vấn đề không thể xem nhẹ. Đó không chỉ là " nỗi buồn nhất thời" mà có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng nếu không được can thiệp đúng cách. Gia đình và nhà trường chính là hai trụ cột quan trọng nhất trong việc đồng hành, hỗ trợ và định hướng giúp các em vượt qua giai đoạn nhiều biến động này.
Hiểu và hành động đúng lúc là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe tâm thần cho thế hệ tương lai. Nếu nghi ngờ con em mình có dấu hiệu trầm cảm, đừng ngần ngại tìm đến các chuyên gia tâm lý để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời.
Với sự phối hợp giữa Bác sĩ Tâm thần - Chuyên gia tâm lý và ứng dụng Công nghệ trong chăm sóc sức khỏe tinh thần, dịch vụ tư vấn/tham vấn Safe and Sound tự hào tiên phong hỗ trợ bạn “Tự phát hiện sớm - Sơ cứu cảm xúc tức thời - Hỗ trợ đồng hành dài hạn”.
Nếu bạn nghi ngờ mình gặp vấn đề tâm lý, hoặc muốn biết thêm thông tin về dịch vụ tham vấn - tư vấn tâm lý, bạn có thể liên hệ tới HOTLINE 0964 778 911 (Điện thoại/Zalo, 24/7) để được giải đáp và hỗ trợ trong thời gian sớm nhất!
CÁCH THỨC ĐẶT LỊCH HẸN tham vấn/tư vấn trực tuyến hoặc trực tiếp với chuyên gia
- Tại Fanpage Bác sĩ tâm lý SNS
- Hoặc tải và đặt lịch tham vấn trên ứng dụng Safe and Sound để quản lý và theo dõi lịch mọi lúc, mọi nơi
Safe and Sound - thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ Y tế (IMT)
Xem thêm:
Những hậu quả tiềm ẩn từ áp lực học tập
Thực trạng áp lực học tập hiện nay
Cùng bác sĩ tâm lý lắng nghe con: Hiểu về trầm cảm tuổi dậy thì
